Tomaten bevatten veel vitamine C, kalium en foliumzuur. Bovendien bevatten tomaten de secundaire plantenstof lycopeen. Tomaten maken lycopeen aan om hun erfmassa te beschermen tegen schadelijke zonnestralen.

In de supermarkt is de diversiteit aan tomaten vaak beperkt tot weinig soorten, zoals trostomaten, cherrytomaten of roma tomaten. Maar jij als zelfvoorzienende tomatenkweker kunt kiezen uit duizenden soorten. De tomatensoorten verschillen niet alleen in grootte, maar ook qua vorm, kleur en natuurlijk smaak.

Tip: kies tomatensoorten die ziektetolerant zijn. Er zijn bijvoorbeeld tomaten die je in de openlucht kunt telen en minder vatbaar zijn voor aardappelziekte, zoals de Philovita of Pyros. Staan je tomaten in de kas? Ook hier kun je sterke soorten telen, zoals de Delicacy of de Nugget.

Tomatenzaden houden van gelijkmatige warmte. Daarom moet je de tomaten op de vensterbank of in een verwarmde kas voorzaaien. Het ideale tijdstip om tomaten te zaaien is van begin tot medio maart. Kies bij het zaaien van tomaten voor ziektetolerante soorten.

Tomaten zaaien:

1. Vul kweekpotjes gelijkmatig met kweekaarde. Je kunt natuurlijk ook kiezen voor stekpluggen.
2. Maak in elk kweekpotje een gat van ongeveer 0,5 cm. Zaai de tomatenzaden afzonderlijk in kweekpotjes en bedek de zaden vervolgens met een laagje kweekaarde.
3. Houd de aarde gelijkmatig vochtig. Dat gaat het gemakkelijkst met een handsproeier. Zorg ervoor dat de aarde nooit uitdroogt.
4. Zet de tomatenzaden op een lichte, warme plek, bijvoorbeeld in de vensterbank. Als je gebruik maakt van een kweekkas, sluit dan het deksel.

Bij een temperatuur tussen 18 en 25 °C kiemen je tomatenzaden meestal binnen 10 dagen.

Wanneer de zogenaamde kiemblaadjes zichtbaar worden, is het tijd om de tomaten te verspenen.

En dat gaat als volgt:

• Bij het verspenen zet je de afzonderlijke tomatenplantjes in een grotere pot. Zorg er dus voor dat je een even grote hoeveelheid potten klaar hebt staan met een doorsnede van ongeveer 8–10 cm en vul deze met kweekaarde.
• Druk eerst de aarde in de kweekpot goed aan. Hierdoor kunnen de wortels beter contact maken met de aarde en wordt het verspenen van de tomaten makkelijker.
• Pak de pikeerstaaf en til het tomatenplantje voorzichtig uit het kweekpotje.
• Plaats de tomatenplant in de voorbereide pot. Zorg ervoor dat de wortels niet omhoog worden gebogen. Stop deze tot kort voor de bladaanzet in de aarde en druk de aarde voorzichtig aan.
• Geef de zaailingen water.

Je kunt je tomaten ongeveer vanaf medio mei in de openlucht planten. Omdat je tomaten tot dusver echter kamerplanten waren, moet je ze langzaam aan de buitenlucht laten wennen.

Daarmee help je je tomaten om aan de buitenlucht te wennen. Door het afharden voorkom je tevens dat je tomatenplanten verbranden in de zon.

Tomaten willen graag op een zonnige en warme plek staan. Tomatenplanten houden niet van regen, de ideale plek is daarom een kas, tomatenkas of onder een uitstekend deel van het dak, waar ze worden beschermd tegen de regen.

Bereid de grond voor, voordat je de tomaten in het groentebed plant. Tomaten hebben behoefte aan veel voedingsstoffen, dus vermeng de grond voor het planten met compost, mest of tuinkalk.

Zorg ervoor dat de grond niet te zwaar is. Bij zware grond hoopt zich snel water op, en dat is ook iets waar tomaten niet van houden.

Graaf een gat voor je tomatenplant. Plant de tomaat tot aan de eerste bladaanzet, zodat hij stevig staat. De wortelaanzet is dan gewoonlijk 5–10 cm met aarde bedekt. Voordeel van deze manier van planten is dat de tomaat meer wortels vormt en nog meer voedingsstoffen kan opnemen.

Zorg in het groentebed voor een plantafstand van minstens 60 cm, in de kas minstens 50 cm. Zo hebben je tomaten genoeg ruimte om te groeien en is er minder kans op ziektes in het groentebed. Als je je tomaten in rijen plant, zorg dan dat de plantenrijen 1 meter van elkaar af staan.

Zet nu ook een spiraalstaaf voor tomaten of een houten paaltje naast de tomatenplant. Normaal gesproken hebben alle tomatensoorten dit nodig, behalve de struiktomaten. Als je grote tomaten aanplant, zet dan al tijdens het planten een ranktoren erbij die de plant later kan ondersteunen.

De laatste stap bij het planten van tomaten: water geven.

Heb je geen tuin? Dan kun je ook tomaten in pot planten en deze op je balkon of op je terras zetten. Cocktailtomaten en trostomaten zijn hiervoor zeer geschikt.

Bij het planten van tomaten in pot is het belangrijk dat de bloempot groot genoeg is voor de tomatenplanten.

Je bloempot moet voor een tomatenplant een diameter van 30–40 cm en een inhoud van minstens 15 l hebben. Een gat in de bodem is essentieel, zodat regenwater kan weglopen en er zich geen water kan ophopen.

Tomaten in pot hebben dezelfde eisen als de tomaten in de openlucht: vul de pot ongeveer tot de helft met tomatengrond. Je kunt 1–2 handen zand of wat klei aan de aarde toevoegen en alles goed door elkaar mengen. Dat zorgt voor een doorlatende grond.

De eerste blaadjes moeten bij het in de pot planten nog net boven de aarde uitsteken. Hierdoor staat de tomaat stevig in de pot en kan hij meer wortels vormen.

Knip dan de eerste blaadjes af. Anders is er grote kans dat ze nat worden bij het water geven en dat je wordt geconfronteerd met aardappelziekte. Steek nu meteen nog een tomatenstok diep in je bloempot, zodat je de tomatenplant tijdens de groei steeds weer kunt opbinden.

Je bent klaar. Je tomaat is in de pot geplant.

Om een flinke tomatenoogst binnen te kunnen halen zijn er een paar factoren bij de verzorging van tomatenplanten die essentieel zijn:

Daarover straks meer.

In principe geldt dat tomaten nooit aan temperaturen onder 10 °C blootgesteld mogen worden. Als je tomatenplanten eind augustus nog bloemetjes vormen, verwijder deze dan. De rijptijd tot de vorst is dan namelijk te kort.

Vooral in een hete zomer hebben tomaten veel water nodig, maar tomaten zijn een beetje kwetsbaar. Daarom hebben we hier enkele tips voor jou, zodat je je tomaten op de juiste manier water kunt geven:

• Geef regelmatig en langzaam water en altijd aan de onderkant van de plant. Bijvoorbeeld door druppelirrigratie. Als de blaadjes van de tomaat nat worden, is de kans op schimmelvorming groter.
• Geef je tomaten indien mogelijk regenwater. Moet je leidingwater gebruiken, zorg er dan voor dat dit verschaald en niet te koud is.
• 's Ochtends is de beste tijd om je tomaten water te geven.
• Zorg ervoor dat de grond altijd alleen aan de oppervlakte aandroogt, maar in principe wel vochtig blijft.
• Tomaten in pot die je op je balkon laat staan, hebben in de zomer meer water nodig dan tomaten in de openlucht.
• In het groentebed kun je naast iedere tomatenplant ook een kleine terracotta bloempot zonder bodemgat ingraven. Giet het water rechtstreeks in de terracottapot. De poreuze klei geeft het water geleidelijk af aan de grond.

Tomaten zijn veelvraten. Ze halen veel voedingsstoffen uit de grond. Daarom is het ook zo belangrijk om je tomaten al bij het planten te bemesten. Bij het planten kun je bijvoorbeeld kiezen voor compost die je door de aarde mengt.

Zodra er bloemetjes aan je tomaten komen, bemest ze dan elke 14 dagen met organische tomatenmest. Je kunt voor het bemesten ook zelfgemaakte brandnetelmest gebruiken. Maar houd dan wel rekening met een sterke geur.

Vraag je je af wat tomaten veredelen inhoudt? Eenvoudig gezegd voeg je bij veredelen twee tomatenplanten samen, zodat er een nieuwe, geoptimaliseerde tomatenplant uit kan groeien. Het doel is om een tomatenplant te creëren die meer opbrengst heeft. Experts zeggen dat veredelde tomaten tot wel 40% meer opbrengst kunnen hebben.

Zo gaat tomaten veredelen in zijn werk:

• Bij het veredelen is sprake van een zogenoemde onderstam, dus de basis van de tomatenplant, en een veredelde soort. Zaai de onderstam en de veredelde soort uit. Afhankelijk van de soorten moet je de zaden tegelijkertijd of met een pauze ertussen uitzaaien.
• Laat de onderstam en de veredelde soort groeien totdat ze ongeveer 10 cm hoog zijn en elke plant 3–4 goed ontwikkelde loofblaadjes heeft.
• De onderstam snijd je met een scherp mes direct onder de eerste bladaanzet door. Zorg voor een horizontale snede. Het afgesneden deel kun je bij het bio-afval doen. De onderstam is als het ware de wortel van je geoptimaliseerde tomatenplant.
• Voor het veredelen van tomaten zijn er speciale keramische staafjes. Steek het staafje in de uitloper van de onderstam.
• Snijd nu de stengel van de veredelde soort door en zet de afgesneden uitloper op het keramische staafje. De snijvlakken moeten elkaar raken.
• Bevochtig je geoptimaliseerde tomatenplant met een verstuiver en zet de plant in een kas of onder een glazen kap, zodat beide planten aan elkaar kunnen groeien.
• Na ongeveer een week kun je beginnen met het weghalen van de glazen kap. Elke dag iets langer. Na nog een week moeten de onderstam en de veredelde soort aan elkaar zijn gegroeid.

Mocht het niet lukken, dan kun je ook terugvallen op hoogwaardige niet-veredelde soorten als 'Delicacy' voor in de kas en het verhoogde kweekbak of op 'Romelio' als je tomaten in pot wilt planten.

Niet-veredelde tomaten moet je overigens kweken op max. twee uitlopers en niet meer dan 5–6 trossen in een keer laten rijpen.

Het begint met bruine vlekken op de bladeren en stengels van je tomaat. Maar daar blijft het helaas niet bij. De bladeren worden zwart, verdrogen en vallen af. Je tomatenplanten hebben last van aardappelziekte. En die stopt niet bij de bladeren en stengels, maar kan ook je tomaten aantasten. De vruchten krijgen dan ook bruine vlekken en worden beurs. Een nachtmerrie!

Aardappelziekte is een van de meest voorkomende ziektes bij tomaten, vooral in vochtige zomers. Als de zomer vochtig is, is het belangrijk om de tomaten dagelijks te controleren.

We hebben enkele tips voor je om aardappelziekte te voorkomen.

• De rankondersteuning en potten die je het voorgaande al jaar hebt gebruikt, moet je in het voorjaar grondig schoonmaken, voordat je de nieuwe tomatenplanten erin zet. Dat kun je heel goed doen met bijvoorbeeld kokend water.
• Let bij het planten van tomaten in de openlucht op de juiste plantafstand. Het beste kun je de tomatenplanten onder een afdak zetten.
• Neem onze tips in acht om je tomaten op de juiste wijze water te geven. Aardappelziekte gedijt bij vochtigheid op de bladeren.
• Plant aardappelen en tomaten nooit bij elkaar in de buurt. Aardappelen kunnen tomaten besmetten met de aardappelziekte.
• Je kunt de onderste bladeren verwijderen zodra je tomaten in de zomer trossen hebben gevormd. Op die manier is je tomaat minder bevattelijk voor de ziekte.
• Om je tomatenplanten sterker te maken, kun je ze in de zomer besproeien met heermoesbouillon.

Heb je de eerste tekenen van aardappelziekte bij je tomatenplanten ontdekt? Verwijder dan direct de betreffende bladeren met stengel en vruchten en doe deze bij het huishoudelijk afval. Desinfecteer de tuinschaar, spiraalstaven en dergelijke die met de schimmel in aanraking zijn geweest.

Als je geen eigen tuin hebt, maar wel een balkon, kun je nog steeds probleemloos tomaten kweken in potten. De regels voor het kweken van tomaten op een balkon zijn in principe hetzelfde als voor tomaten in een groentebed: ze hebben een zonnige, warme en droge plek nodig die beschut is tegen wind.

Het is belangrijk om op te letten dat tomaten op een balkon op het zuiden in de middaghitte kunnen verbranden in de zon. Daarom is het wenselijk om wat schaduw te creëren met bijvoorbeeld een zonnescherm of parasol. Voor balkontuiniers zijn er tegenwoordig plantenbakken beschikbaar die speciaal geschikt zijn voor tomaten, inclusief rankondersteuning en een geïntegreerd waterreservoir.

Heb je zaadvaste tomatenplanten? Dan kun je voor het volgende seizoen zelf zaaizaad winnen.

1. Oogst rijpe tomaten.
2. Snijd de tomaat open en schep met een lepel de zaden eruit.
3. Doe de zaden in een glas en giet er water op.
4. Na enkele dagen laat de geleiachtige massa rond de zaden los van het zaad en zinken de zaden naar de bodem.
5. Schenk de zaden in een zeef en spoel ze met schoon water af.
6. Leg de tomatenzaden op een keukendoek en laat ze drogen.
7. Na het drogen stop je de tomatenzaden in een papieren zakje met opschrift.